Miejsce: ul. Poznańska, za Polmozbytem
Stan: opuszczony, niszczejący
Zdjecia z 10.09.2011
Tekst i zdjęcie: Małgorzata Litwin
"GAZETA MIEJSKA" - 5 października 2000 r. artykuł "Angielski ślad"
Osobliwością Fortu XI, znajdującego się na tyłach "Polmozbytu" przy ul: Poznańskiej, są napisy pozostawione na ścianach przez jeńców, przede wszystkim angielskich i francuskich, przetrzymywanych tam w czasie drugiej wojny światowej.
- Wraz z Fortem II, znajdującym się przy ul:Leszczynowej, Fort XI był zbudowany jako pierwszy w Twierdzy Toruń - mówi Lech Narębski z toruńskiego oddziału Towarzystwa Przyjaciół Fortyfikacji.- Jego budowa rozpoczęła się ok. 1877 r. i trwała cztery lata. Jest on przykładem starszego modelu pruskiego fortu artyleryjskiego, który od późniejszych różni się przede wszystkim tym, że ma prochownię nie przy korytarzu głównym, lecz jak Fort II ukrytą w bocznym wale (czyli wale barku). Ma też inaczej ukształtowany blok koszar szyjowych - do bramy przylegają po dwie komory, a nie po trzy, jak to jest w pozostałych fortach. Jest więc rozplanowany ciaśniej, co zapewne wynikało z oszczędności, bo chociaż prusacy wydawali na twierdzę ogromne pieniądze, skrzętnie liczyli każdy fenig.
Fort XI przeznaczony, podobnie jak inne forty główne, dla 800-osobowej załogi, posiadał komfortowe - jak na obiekt militarny - wyposażenie, gwarantujące samowystarczalność na wypadek oblężenia. Oprócz izb mieszkalnych dla żołnierzy i oficerów znajdowały się tu dwie kuchnie, piekarnia, dwie studnie, magazyny z zapasami żywności, uzbrojenia i opału na 3 miesiące. Fort posiadał pralnię, śmietnik oraz latryny na wszystkich kondygnacjach. Był ogrzewany za pomocą kominków wbudowanych w ściany działowe komór. Dodatkowo dogrzewano pomieszczenia żelaznymi "kozami". Podczas modernizacji w 1890 r. wybudowano m.in. dodatkowy schron pogotowia i 2 pancerne wieżyczki obserwacyjne.
W czasie II wojny światowej Fort XI wraz z kilkoma innymi fortami na lewym brzegu Wisły w 1939 r. został przystosowany na potrzeby obozu jenieckiego - Stalagu XXA. W połowie 1941 r. obóz ten obejmował rozległy obszar, rozciągający się przez Stawki, Rudak i Podgórz do pobliskiej wsi Glinki. W jego skład wchodziło 6 fortów i Stalag 312 - baraki zbudowane w 1941 r. dla jeńców radzieckich na terenie od Podgórza do Glinek. Funkcje obozów jenieckich pełniły forty XI, XII, XIII, XV, oraz Przyczółek Mostowy (Fort VI) przy dworcu kolejowym Toruń Główny. W Forcie XIV zorganizowano szpital obozowy, a w Forcie XVI areszt.
Ogółem w czasie II wojny światowej przez Stalag XXA przewinęło się 54.637 jeńców, najwięcej rosyjskich (21,181), włoskich (15,197), brytyjskich (12,296) i francuskich (5,332). Jedynym namacalnym śladem ich pobytu w Toruniu są napisy i rysunki na ścianach przy kaponierze głównej Fortu XI. Przeważnie angielskie i francuskie napisy (np. "Slience", "Scotland forever!", "Don't forget your British", nazwiska, podobizny Churchila i Stalina, rysunki obsceniczne, a nawet rozgrywki w kółko i krzyżyk) - to świadectwo, które mogłoby się stać pasjonującym tropem dla historyków.
Co się stało z tymi, którzy spędzili długie miesiące w lochach Twierdzy Toruń? Kto dziś mieszka pod pozostawionymi tam zagranicznymi adresami ? Ten ślad może wkrótce zniknąć wraz z kruszejącą pobiałą.
Komora kuchni Fortu XI - piec kuchenny z trzema kotłami hermetycznymi, nad piecem kaptur zabezpieczający przed parą i dymem.
Ciekawe linki:
